Stair
-
Dó Amharclann na Mainistreach, 17 Iúil 1951
An Dr Kerron Ó Luain Bunaíodh Amharclann na Mainistreach in 1904, aimsir na hAthbheochana, agus leithéidí W.B. Yeats agus an Bhantiarna Gregory chun cinn ina bhunú. Mar a deir an staraí P.J. Matthews faoin amharclann agus an ghluaiseacht mórthimpeall uirthi, “tá a tionchar le sonrú go láidir i gcruth cultúrtha agus sóisialta na hÉireann go…
-
“D’ordaigh sé iar-chomrádaithe a dhúnmharú.” Feallmharú Chaoimhín Uí Uigín, an 10 Iúil 1927
An Dr Kerron Ó Luain Maidin an 10 Iúil 1927 lámhachadh Caoimhín Ó hUigín, an tAire Dlí, agus é ar a bhealach go ar Aifreann i mBaile an Bhóthair, Baile Átha Cliath. Ba ag baint díoltas amach ar son Ruairí Uí Conchúir, Liam Uí Maoilíosa, Risteáird Baróid agus Sheosaimh Mhic Giolla Bhuí, ceannarí na nÓglach…
-
“Ón talamh go dtí na réalta”, bratach Oibrithe na hÉireann
Diarmuid Breatnach Bratach ar leith i stair na troda ar son Phoblacht na hÉireann is ea an Camchéachta. Bhí sí ar foluain i Sráid Uí Chonaill, nó Sráid Sackville mar a bhí ag an am, le linn Éirí Amach 1916. D’dordaigh Séamas Ó Conghaile í a chrochadh os cionn fhoirgneamh Clery. Trasna na sráide uaidh…
-
Cath Bhaile Eilís, Co. Loch Garman, an 30 Meitheamh 1798
An Dr. Kerron Ó Luain I ndiaidh chliseadh na reibiliúnach ag Ros Mhic Thriúin agus Cnoc Fhiodh na gCaor bhí deireadh le Poblacht Loch Garman na nÉireannach Aontaithe a bunaíodh i mBealtaine 1798 agus a mhair trí seachtaine. Thiocfadh athrú ar an gcineál cogaíochta ina dhiaidh sin. Ní bheadh an bhéim chéanna ar chathanna móra.…
-
Pogram 1920
An Dr. Fearghal Mac Bhloscaidh An tseachtain seo a chuaigh thart chonacthas radharcanna uafásacha ar an Bhaile Mheánach, nuair a rinne sciar suntasach den phobal Phrotastúnach, aontachtach agus dhílseach pogram ar mhionlach eitneach ar an bhaile mhór. Tuigfidh léitheoirí a bhfuil tuigbheáil ar an stair acu nach é seo an chéad phogram ar phobal mionlach sa…
-
Anois faoi bhláth: an tseamróg
Diarmuid Breatnach Faoi láthair tá an tseamróg, nó an tseamair bhuí, trifolium dubium, faoi bhláth, ag fás aníos tríd an bhféar agus i measc plandaí eile. Is beag atá an bláth uirthi, ach ní deacair é a fheiceáil mar gheall ar a dhath buí. Is bláth ar leith gach peiteal ann. Tá seamair choitianta eile…
-
An Ghaeilge ó thuaidh – ní inniu nó inné a bhí sí ina cnámh spairne
An Dr. Fearghal Mac Bhloscaidh ‘Ar léigh tú seo riamh?’ ar seisean agus tharraing sé leabhrán beag amach as a phóca agus shín sé dom é. ‘The Murder Machine’ arsa mise, ag amharc ar an teideal. ‘An féidir, a shagairt, gurb é sin an cineál litríochta atá tú a léamh?’ Is as Saol Corrach (1945),…
-
Teach Cheann Cora, teach taibhsí na dTríoblóidí a mbaineann púcaí go fóill leis
An Dr. Fearghal Mac Bhloscaidh Ní haon áibhéil a rá go nochtann an leabhar is déanaí de chuid Chris Moore faoi Áras Cheann Cora i mBéal Feirste fírinní searbha. Scéal coscrach ar mhí-úsáid chórasach leanaí atá ann, ach níos measa fós, scéal faoi na hiarrachtaí d’aon ghnó a rinne stát na Ríochta Aontaithe, go háirithe…
-
Coimisiún na Teorann, 1925
An Dr. Fearghal Mac Bhloscaidh Cé go raibh an chríochdheighilt ann ó 1920, bhí dóchas ag náisiúnaithe go laghdófaí Tuaisceart Éireann chomh mór sin nach mbeadh an stáitín inmharthana. Faoin Chonradh Angla-Éireannach bhí neamhspleáchas teoranta ag an tSaorstát, ach bhí an teorainn go fóill gan réiteach. Cuireadh Coimisiún na Teorann ar bun in 1925 leis…
-
Ó strainséirí ar son dlúthpháirtíochta; bratach thrídhathach na hÉireann
Diarmuid Breatnach Le tamall tá a lán bratacha trídhathacha Éireannacha le feiceáil ag léirsithe frith-inimirce i mBaile Átha Cliath. Is ar éigean go dtuigeann formhór na ndaoine atá á n-iompar an cúlra staire agus an siombalachas a bhaineann leis an mbratach chéanna. In 1848, agus réabhlóid phoblachtach ar siúl i bPáras, thug toscaireacht de na…