Colm Mac Gearailt agus Cóilín Duffy
Tá ról lárnach ag cumarsáid phoiblí i ngach gluaiseacht shóisialta, ach is beag sampla níos leanúnaí agus níos suntasaí ná úsáid straitéiseach an phreasa ag Conradh na Gaeilge le breis agus céad bliain anuas. Léiríonn taighde le déanaí ó Léann Teanga An Reiviú gur “aghaidh phoiblí” a bhí sa phreasráiteas don Chonradh, ní díreach mar uirlis eolais, ach mar ghléas abhus ó thús chun an pobal a chur ar an eolas, feachtais a threorú, agus seasamh polaitiúil a mhúnlú.
De réir an taighde sin, tá os cionn 600,000 mír i gcartlann an Chonartha, cnuasach ollmhór ina bhfuil preasráitis, cáipéisí feachtasaíochta, litreacha agus tuairimí. Léiríonn sé seo ní hamháin stair na heagraíochta, ach stair na teanga féin mar ghluaiseacht phoiblí.
Ón eagraíocht go dtí an pobal, ról an phreasráitis
Is gléas cumarsáide é an preasráiteas atá dírithe ar na meáin le go mbeidh scéal ar leith le feiceáil go poiblí. Ach i gcás Chonradh na Gaeilge níorbh uirlis neodrach riamh é. Ba chuid d’fheachtasaíocht agus d’fís na heagraíochta é, fís maidir le stádas na Gaeilge, cearta teanga, infheictheacht chultúrtha agus athrú polasaí ar leibhéal náisiúnta.
Léiríonn na mílte preasráiteas ó na 1960í ar aghaidh an teannas leanúnach idir faisnéis agus feachtas. Cé gur faisnéis phoiblí a bhí sa téacs go teoiriciúil, bhí sé ríshoiléir gurbh fhéileacán feachtasaíochta a bhí ann go minic. Bhí Conradh na Gaeilge ag iarraidh brú a chur ar pholaiteoirí, pobal a spreagadh, nó géarchéim theanga a chur faoi sholas náisiúnta.
Is suntasach an pointe é seo i gcomhthéacs na tréimhse sin. Ní raibh meáin shóisialta ann, bhí líon teoranta cainéal raidió agus teilifíse ann, agus bhí tionchar ag na nuachtáin ar phríomhshruth na tíre. Dá bhrí sin, ba phríomhuirlis straitéiseach é an preasráiteas, agus ba ghuth poiblí é nárbh fhéidir a sheachaint.
Feachtais náisiúnta trí theachtaireacht phoiblí
Tháinig samplaí soiléire d’fheidhmíocht an phreasa chun cinn ar an talamh i rith na mblianta. I measc na scéalta is mó a luaitear sa taighde tá:
- feachtais ar son Raidió na Gaeltachta san fhichiú haois
- agóidí i gcoinne laghdú seirbhísí oideachais trí Ghaeilge
- tacaíocht do chearta teanga sna cheantair Ghaeltachta
- feachtasaíocht ar son stádas na Gaeilge san AE agus sa státchóras
- gluaiseachtaí áitiúla i gcoinne dúnadh scoileanna nó coláistí Gaeilge
Tuairiscítear gur eisíodh preasráiteas a chuir béim ar chás Gaelscoile a bhí faoi bhagairt a dúnta i mBaile Munna i lár na 1970í, sampla de scéal áitiúil a ndearnadh ceist náisiúnta de. Léiríonn sé seo an chaoi ar ghabh Conradh na Gaeilge leis an bpobal agus leis na meáin araon chun ceist teanga a ardú os cionn na teorann áitiúla. Ní hamháin go raibh preasráitis mar thaifead stairiúil, ach mar chomhla brú a d’fhéadfadh athrú polasaí a spreagadh.
Athrú samhlaíochta sa chumarsáid phoiblí
Tarraingítear aird sa staidéar ar theoiricí caidrimh phoiblí, go háirithe ar mhúnla James E Grunig. De réir anailís an téacs, d’oibrigh Conradh na Gaeilge i gcaibidil le dhá mhúnla:
- an múnla faisnéise poiblí, a chuireann béim ar eolas a scaipeadh go díreach
- an múnla idirghníomhach dhá bhealach, ina bhfeictear cumarsáid mar idirphlé idir an pobal agus an eagraíocht.
Is léir ón gcartlann gur mheasc an Conradh an dá mhodh seo. D’fhógair siad scéalta go díreach, ach d’úsáid siad freisin cumarsáid mar bhealach chun tacaíocht phoiblí a spreagadh. Ina theannta sin, léiríodh go minic gur mhúnla straitéiseach iad na preasráitis, gníomh a bhí dírithe ar athrú polaitiúil, seachas díreach nuashonrú neodrach.
Ceangal le ré na meán inniu
Tá an scéal seo spéisiúil agus tábhachtach don léitheoir comhaimseartha mar léiríonn sé conas a bhí gluaiseacht na Gaeilge ag feidhmiú i ré a raibh na meáin i bhfad níos teoranta. Sa lá atá inniu ann, scaiptear teachtaireachtaí ar Instagram, X, TikTok agus trí fhíseáin ghearra, ach tá bunús na cumarsáide sin le feiceáil i gcuid de na preasráitis is sine.
Ba uirlis é an preasráiteas a bhí dírithe ar shoiléiriú, ar shlógadh agus ar thacaíocht pholaitiúil. Cé gur athraigh na meáin ó bhonn, tá an príomhsmaoineamh céanna fós ann, caithfidh gluaiseacht teanga a guth a chur chun cinn go soiléir, go straitéiseach, agus go feiceálach.
Cuid den stair, cuid den ghníomhaíocht
Mar fhocal scoir, is léir gur cuid luachmhar de stair shóisialta na Gaeilge iad na preasráitis seo. Ní cáipéisí reoite iad. Is fianaise bheo iad ar ghníomhaíocht, ar ghuth agus ar fhís. De réir an taighde, tá tuiscint níos leithne ar stair an Chonartha le fáil tríd an bpreasráiteas ná trí théacsanna oifigiúla amháin, mar tagann an ghluaiseacht chun cinn mar ghluaiseacht phobail, ní mar institiúid amháin.
Léiríonn an chartlann go raibh an preasráiteas ríthábhachtach i bhforbairt na gluaiseachta teanga, agus gur cuid den fhéiniúlacht phoiblí é go dtí an lá atá inniu ann. Is scéal é faoi chumarsáid, faoi phobal agus faoi athrú, agus tugann sé deis dúinne freisin machnamh a dhéanamh ar an gceist, conas a mhúnlaímid guth na Gaeilge inniu, agus cén ról atá ag ár dteachtaireachtaí sa ghluaiseacht atá romhainn?