Léamhthuiscint: Léigh an sliocht thíos agus freagair na ceisteanna a leanas.
San am atá thart bhí oileán na hÉireann roinnte i gcúig réigiún móra a dtugtaí na cúigí orthu: Ulaidh, Connachta, Mumha, Laighin, agus an Mhí. Tá an focal “cúige” bunaithe ar uimhir a cúig. Mar sin féin níl ach ceithre chúige oifigiúla in Éirinn sa lá atá inniu ann: Ulaidh, Connachta, Mumha, agus Laighin, nó Cúige Uladh, Cúige Chonnacht, Cúige Mumhan agus Cúige Laighean. Níl an Mhí ina cúige neamhspleách a thuilleadh. Is cuid de Chúige Laighean anois í.
Bhí na cúigí bunaithe ar chríocha ársa na dtreibheanna agus bhí a gcuid rialacha féin acu. Tráth dá raibh bhí rí ag gach cúige agus bhí rí níos cumhachtaí ná iad siúd ann ar a dtugtaí Ard-Rí na hÉireann. Bhailíodh na ríthe le chéile ag Teamhair na Rí i gContae na Mí, áit a raibh Ard-Rí na hÉireann lonnaithe. Bhí an Mhí lárnach i gcúrsaí polaitiúla agus spioradálta ag an am, agus sin an fáth go raibh stádas mar chúige aici ar feadh na gcéadta bliain.
Tá cultúr agus féiniúlacht láidir ag gach cúige fós sa lá atá inniu ann. Tá an Ghaeilge níos láidre i gCúige Chonnacht agus i gCúige Uladh, go háirithe sna ceantair Ghaeltachtaí i gContaetha na Gaillimhe, Dhún na nGall, agus Mhaigh Eo. Tá a cuid traidisiún féin ag gach cúige, idir cheol agus damhsa, spórt agus bhéaloideas.
Tá ról lárnach ag na cúigí i gcluichí Chumann Lúthchleas Gael (CLG) freisin. Tá na comórtais cúige ann, Craobh Laighean, Craobh Uladh, Craobh Chonnacht agus Craobh na Mumhan, a bhíonn ar siúl gach bliain. Bíonn bród mór ar chontaetha a bhuann craobh a gcúige. Cé go bhfuil na cúigí tábhachtach i gcúrsaí spóirt agus cultúir, níl aon feidhm riaracháin acu inniu. Is iad na contaetha, na cathracha agus na réigiúin riaracháin a bhfuil an fheidhm sin acu anois.
Tá tírdhreach éagsúil i ngach cúige, idir shléibhte Chill Mhantáin i Laighin, gleannta agus aillte Chonamara i gConnachta, machairí fairsinge Thiobraid Árann i gCúige Mumhan agus lochanna agus droimníní Chúige Uladh. Tá áilleacht nádúrtha gach cúige an-tábhachtach do thurasóireacht na hÉireann.
Mar fhocal scoir, cé gur athraigh an córas riaracháin le himeacht ama, tá na cúigí fós beo i gcroí agus in intinn mhuintir na hÉireann. Is cuid dhílis iad de stair, cultúr, agus féiniúlacht na tíre.
Ceisteanna buntuisceanna
- Cén bunús atá leis an bhfocal “cúige”?
- Cad a tharla do Chúige na Mí?
- Cén áit a raibh Ard-Rí na hÉireann lonnaithe?
- Luaigh dhá chúige ina bhfuil an Ghaeilge láidir sa lá atá inniu ann.
- Cén ról atá ag na cúigí i gcúrsaí CLG?