Léamhthuiscint: Scáthach – oide na dtrodairí i scéalaíocht na nGael

Cathal Ó Murchú 

Léamhthuiscint: Léigh an sliocht thíos agus freagair na ceisteanna a leanas.

Tá Scáthach ar dhuine de na carachtair is mistéirí agus is cumhachtaí i miotaseolaíocht na nGael.  Tagann a hainm ón bhfocal Gaeilge a chiallaíonn “scáth” nó “dorchadas”, agus is fíor sin faoi gach gné dá pearsantacht. Múinteoir troda agus draoi cumasach atá inti agus í lonnaithe san Oileán Sgítheanach ar chósta thiar na hAlban i roinnt leaganacha den scéal, i ndún darb ainm Dún Scáith – “Dún na Scáthanna”.

Is í Scáthach an múinteoir cáiliúil a chuir oiliúint troda ar Chú Chulainn, laoch Uladh. De réir an tseanchais, tháinig sé go hAlbain chun oiliúint a fháil uaithi. Ní raibh sé éasca teacht chuici, áfach. Bhí ar Chú Chulainn dul trí dhúshláin éagsúla, cosúil le bogadh trí thíortha eachtardhomhanda agus troid in éadan beithíoch agus laochra eile. Nuair a shroich sé Dún Scáith, ghlac Scáthach leis mar dhalta tar éis dó a neart agus a mhisneach a thaispeáint.

Chuir sí oiliúint air i ngach cineál troda, ó úsáid claímh agus sleá, go dtí na healaíona rúnda agus draíocht na laochra. An bronntanas ba mhó a thug sí dó ná an Gáe Bolga, sleá dhraíochta nach bhféadfadh aon duine éalú uaithi tar éis í a bheith caite. Níor mhúin sí ach do Chú Chulainn conas an uirlis troda seo a úsáid, rud a léiríonn an mhuinín agus an meas a bhí aici dó.

Bhí Scáthach ní hamháin ina hollamh troda, ach freisin ina ionadaí athar nó samhail d’athair do Chú Chulainn.  Cé gur bean í i saol ina bhfuil fir i réim, tá a cumhacht, a scileanna agus a clú chomh láidir sin go measann laochra na hÉireann agus na hAlban í mar dhuine de na hoiliúnóirí is mó le rá. Tá sí cosúil le figiúirí eile i miotaseolaíocht an domhain, Chiron i miotaseolaíocht na Gréige mar shampla, a mhúin na laochra.

Bhí Scáthach i gcoimhlint lena deirfiúr Aoife i roinnt scéalta agus bhí ar Chú Chulainn troid in éadan na deirféar seo. Mhúin an eachtra seo dó ceachtanna faoin dílseacht, an dualgas agus na fadhbanna a eascraíonn ó dhílseacht do mhúinteoir agus do ghrá.

Ní léir i gcónaí cé acu duine daonna, draoi, nó dia í Scáthach. Tá sí suite idir domhan an duine dhaonna agus domhan na draíochta, rud a chuireann lena mistéir agus lena mealltacht. Tá sí fós ina spreagadh do laochra agus do mhná cumhachtacha i litríocht agus cultúr na hÉireann go dtí an lá atá inniu ann.