Al-Naqba, tubaiste Palaistíneach in 1948

Cathal Ó Murchú

Léamhthuiscint: Léigh an sliocht thíos agus freagair na ceisteanna a leanas.

Tharla al-Naqba, nó “an Tubaiste”, i mí na Bealtaine 1948 nuair a bunaíodh Stát Iosrael agus díbríodh na céadta mílte Palaistíneach óna dtithe. Tá an téarma al-Naqba á úsáid ag na Palaistínigh chun cur síos a dhéanamh ar an gcailliúint ollmhór a d’fhulaing siad le linn agus i ndiaidh Chogadh 1948. Tá sé ina chuid lárnach d’aithris náisiúnta na Palaistíne agus tagraíonn sé, ní hamháin do na himeachtaí míleata, ach don scrios cultúrtha, sóisialta agus daonna ina dhiaidh sin.

Go gairid roimh al-Naqba, ba é “an Phalaistín” ainm na críche seo ar fad agus í faoi riar Impireacht na Breataine. I mí na Samhna 1947 vótáil na Náisiúin Aontaithe chun plean críochdheighilte a chur i bhfeidhm chun dhá stát a chruthú, ceann Giúdach agus ceann Arabach, ainneoin go raibh na Palaistínigh agus tíortha Arabacha eile glan i gcoinne an phlean seo. Bhí timpeall trian de dhaonra chríoch na Palaistíne ina nGiúdaigh ag an am, ach bheadh níos mó ná leath den talamh le tabhairt dóibh faoin bplean. Bhí frustrachas agus fearg ar na Palaistínigh agus thosaigh foréigean idir na pobail roimh dheireadh na bliana sin.

Ar an 14 Bealtaine 1948 d’fhógair an ceannaire Siónach, David Ben-Gurion, bunú oifigiúil Stát Iosrael. Laistigh de chúpla uair an chloig thosaigh tíortha Arabacha, an Éigipt, an tSiria, an Iordáin agus an Iaráic san áireamh, ionsaí míleata ar Iosrael. Ach ní raibh a gcomhoibriú éifeachtach agus fuair Stát Iosrael an lámh in uachtar ar a naimhde. Le linn an chogaidh seo díbríodh idir 750,000 agus 900,000 Palaistíneach óna mbailte agus sráidbhailte agus chailleadar a dtithe, a dtailte, a bpobail agus, go han-mhinic, a mbeatha.

Rinneadh scrios iomlán ar thart ar 400 sráidbhaile Palaistíneach.  Ceaptar go ndearnadh an díbirt mar chuid de straitéis chomhfhiosach de chuid roinnt ceannairí Siónacha a bhí ag iarraidh daonra Giúdach a dhaingniú sa stát nua. Ar an lámh eile, maíonn go leor Iosraelach gur fhág na Palaistínigh de bharr eagla, áitimh ó cheannairí Arabacha, nó mar gheall ar an gcogadh féin. Tá sé fós ina ábhar géar conspóide, fiú i léann na staire.

Bhí ar fhormhór na bPalaistíneach imeacht mar dhídeanaigh go campaí i dtíortha comharsanacha, an Liobáin, an tSiria agus an Iordáin san áireamh. Níor ligeadh dóibh filleadh ar ais go dtí a dtithe cé gur éiligh Rún 194 na Náisiún Aontaithe i mí na Nollag 1948 go mbeadh cead ag dídeanaithe filleadh. Tá cuid mhór de na dídeanaithe sin, a sliocht agus sliocht a sleachta, fós gan stát nó saoránacht iomlán, agus leanann an choimhlint idir Iosrael agus an Phalaistín go dtí an lá inniu.

Gach bliain, ar an 15 Bealtaine, cuimhníonn na Palaistínigh le brón, ach le misneach freisin, ar al-Naqba. Reáchtálann siad agóidí, searmanais chuimhneacháin agus imeachtaí cultúrtha. Tá cuimhne ar al-Naqba lárnach i bhféiniúlacht na Palaistíne agus meabhraíonn sé don phobal leanúint ar aghaidh ag éileamh ceart filleadh abhaile, cearta daonna agus aitheantas.