An phíb uilleann

Cathal Ó Murchú

Léamhthuiscint: Léigh an sliocht thíos agus freagair na ceisteanna a leanas.

Is uirlis cheoil thraidisiúnta Éireannach í an phíb uilleann. Tógann sé dua agus deacracht lena seinm, agus deirtear go dtógann sé seacht mbliana í a fhoghlaim, seacht mbliana eile í a chleachtadh agus seacht mbliana sa bhreis í a mháistriú. Tá an-chuid oiliúna de dhíth ar an gceoltóir le cumas seinnte na píbe a insealbhú. Tá sí an-tábhachtach sa cheol Gaelach agus tá fuaim ar leith ag baint léi nach bhfaightear i gcineálacha eile ceoil.

Tá cúig chuid sa phíb uilleann: an bolg a sholáthraíonn an t-aer, an mála a rialaíonn an t-aer, an seamsúr a déanann an ceol, an dordán a chruthaíonn dord rialta agus an rialtán a chruthaíonn cúlrian rialta. Is é an chuid is tábhachtaí an fheag a scagann an fhuaim ón seamsúr.

Ciallaíonn an téarma “píb uilleann” an phíb lena n-úsáidtear dhá uilleann, dhá lámh agus méara uile an cheoltóra chun an t-aer a théann isteach sa phíb a rialú. Rialaíonn an dá uilleann an bolg agus an mála. Rialaíonn an dá lámh an dordán agus an rialtán, chomh maith leis an seamsúr agus cruthaíonn na méaracha an ceol féin.

Tá an phíb uilleann difriúil ó phíoba traidisiúnta eile, mar shampla píb mhór na hAlban, mar iontu siúd tá comhla agus fíochán cónúil a chuirtear ar an taobh faoin uilleann, chomh maith leis an gcóras atá bunaithe ar an bpróiseas ualaí chun an ngníomh a rialú. Tá píb eile ann, píb na hÍsealchríche, ó Ghalltacht na hAlban, atá cosúil leis an bpíb uilleann, ach níl sí chomh forbartha agus níl rialtán acu.

Is cuid ríthábhachtach de sheancheol na hÉireann í an phíb uilleann. I gcultúr na nGael, tugann sí léiriú ar dhícheall agus cumhacht a chuireann cheoltóir in iúl trí na foinn chéanna a sheinm ag céilithe na seancheoltóirí.

Tá eagraíocht ar leith darb ainm na Píobairí Uilleann ar an saol ón mbliain 1968 agus iad lonnaithe i seanteach Seoirseach ar 15 Sráid Henrietta i lár Chathair Bhaile Átha Cliath. Sula raibh ann don eagraíocht seo, bhí ceard na píobaireachta uilleann i mbaol a bháis, ach ó shin tá fás agus borradh faoin bpíobaireacht uilleann anois.